Jarnasmidurinn

Frá uppsetningu á Járnsmiðinum fyrir utan aðalinngang Iðnskólans í Reykjavík

Héðinn og járnsmiður Ásmundar

Héðinn og hið fræga listaverk Ásmundar Sveinssonar hafa átt samleið frá öndverðu. Listaverkið var táknmynd glæsilegrar iðnsýningar 1952 og Héðinsmenn ásamt vinum höfðu forgöngu um að listaverkið yrði keypt og gefið Iðnskólanum og Reykjavíkurborg.

Frá því segir í áreiðanlegri heimild – tímariti iðnaðarmanna – að á 50 ára afmæli Iðnskólans, haustið 1954, hafi skólanum og bænum [verið] gefin hin mjög umtalaða myndastytta, Járnsmiðurinn, eftir Ásmund Sveinsson, og voru gefendur: Sveinn Guðmundsson í Héðni, Axel Kristjánsson í Rafha, Ragnar í Smára, Skarphéðinn Jóhannsson arkítekt, Tómas Guðmundsson skáld, Jónas Sólmundsson húsgagnasmíðameistari og Kristín Andrésdóttir, ekkja Markúsar Ívarssonar.

Þungaflutningar

Þungaflutningar Járnsmiðurinn var fluttur úr listaverkagarði Ásmundar Sveinssonar árið 1952 og komið fyrir á lóð Iðnskólans í Reykjavík. Á myndinni sést listamaðurinn ganga úr skugga um að verkið hafi komist óskaddað á áfangstað. Í fréttum á sínum tíma kom fram að verkið vegur þrjú tonn og að Héðinn hafi séð um flutning þess. Ljósmynd: Höfundur óþekktur/Alþýðublaðið

Það er bersýnilegt, eins og sjá má af þessum nöfnum, að margvísleg tengsl eru við Héðin – og það á nú enn frekar við um sjálft listaverkið, því sköpunarsaga þess hefst bókstaflega í Héðni. Ásmundur segir nefnilega frá því í blaðaviðtali þegar hann kom ungur maður til bæjarins:

„… er ég var um tvítugsaldur, lá leið mín til Reykjavíkur og nam ég þar tréskurð hjá Ríkarði Jónssyni. Og svo fór ég utan – og ég kom heim aftur – kynntist Markúsi heitnum Ívarssyni í Héðni og við urðum ágætir kunningjar. Ég var tíður gestur í Héðni – þar sá ég nýtízku járnsmíði í algleymingi og ég stóð höggdofa frammi fyrir þeim ósýnilegu risaöflum sem ég sá nútímann leysa þar úr læðingi. Járnsmíðin var orðin að trölladómi, vélabáknin verkuðu á mig eins og tröll.

Í þessari hugarreynslu minni, sem varð smám saman að blossandi innri hvöt, urðu til spírurnar að Járnsmiðnum. Ég lifði í huganum ýmist við hamarinn og steðjann heima í sveitasmiðju föður míns eða í tröllaborgum járnsmiðjanna í Reykjavík – hver getur láð mér þó að ég vildi reyna að létta dálítið á ofurhlöðnum huga mínum, gera tilraun til að túlka stærðina gagnvart smæðinni – þessar andstæður, sem brutust um hið innra með mér?

Já, upp úr þessu varð Járnsmiðurinn til – en það varð ekki í neinu snarkasti … Járnsmiðurinn, hann var fullgerður árið 1936“
Listamaðurinn segist hafa verið að reyna að gera „symbol hinnar tröllauknu járnsmíði nútímans, og um leið þá tröllauknu breytingu, sem átt hefur sér stað frá þeim tíma, er ég sem drengur stóð í smiðjunni – og reyndar í öllum iðngreinum – hún er alls staðar, þessi tröllaukna breyting. – Og ég hef vissan átrúnað á risatækni nútímans, ég hefi trú á því að hún leysi fólkið úr þrældómi gamla tímans …“

Þá má og geta þess að vélsmiðjan Héðinn sá um að flytja Járnsmiðinn á sýningarstað Iðnsýningarinnar 1952 og tekið fram að styttan hafi vegið um þrjár smálestir.

Styttan hafði sumsé alveg frá Iðnsýningunni 1952 staðið á hlaði Iðnskólans og spunnust nokkrar deilur um ágæti listaverksins á þessum tíma. „Margir hafa kviðið því, að Járnsmiðurinn kynni að verða fjarlægður af lóð skólans, þar sem hann var eign listamannsins, en engar ráðstafanir gerðar til að kaupa hann.“

Með þessari gjöf tókst Héðinsmönnum og vinum þeirra að ljúka deilum um listaverkið og sýna listamanninum sóma um leið. Það átti svo að koma í hlut Listaverkanefndar Reykjavíkur að velja listaverkinu framtíðarstað á skólalóðinni.

Eitthvað virðist það hafa vafist fyrir nefndinni, en sumarið 1955 voru næstu fréttir af styttunni: „Á fundi bæjarráðs í fyrradag var samþykkt sú tillaga listaverkanefndar Reykjavíkur að listaverkið „Járnsmiðurinn“ eftir Ásmund Sveinsson, sem verið hefur um skeið við Iðnskólann á Skólavörðuholti, verði endanlega staðsett á „bringunni“ milli Snorrabrautar og Þorfinnsgötu.“ (17) Og þar stendur verkið nú, í garðinum fyrir neðan gamla Fæðingarheimilið í Reykjavík.

Á-nýjum-stað-min

Á nýjum stað Járnsmiðurinn stendur nú í garðinum milli Snorrabrautar og Þorfinnsgötu, fyrir neðan gamla Fæðingarheimilið í Reykjavík. Ljósmynd: Páll Stefánsson/Héðinn

Deildu sögunni

Sendu okkur línu

Fylltu út formið

Takk fyrir að hafa samband við Héðinn. Við munum hafa samband fljótlega.
Því miður kom upp villa þegar þú sendir skilaboðin. Vinsamlegast reyndu aftur síðar.
20/09/2018|
Go to Top